Mədinə vəsiqəsi – İlk Konstitutsiya

İkinci müqavilə: yəhudilərlə

Əvs və xazrəc qəbilələri arasında müqavilə bağlanandan sonra növbə Mədinədəki ən mühüm qəbilələr olan və əhalinin 40 faizindən çoxunu təşkil edən yəhudilərə gəlmişdi. Buna görə də, Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) yəhudi qəbilələrinin rəhbərləri ilə Binti Harisin evində bir araya gəlir. Xeyli müzakirələrdən sonra, demək olar ki, hər məsələdə razılıq əldə edilmiş və növbə bunların maddələr şəklində yazılmasına gəlmişdi. Müqavilə mətnində bunlar əksini tapmışdı:

Yəhudilər də müharibə təhlükəsinə qarşı eynilə müsəlmanlar kimi maddi dəstəyi təmin edəcək, Bəni Əvf, Bəni Nəccar, Bəni Saləbə və onların bir qolu olan Cəfnə, Bəni Səidə, Bəni Cuşəm, Bəni Əvs və Bəni Şutaybə qəbilələri dini həyatını sərbəst yaşadığı  kimi, müsəlmanlar da eyni azadlıq şəraitində dinlərini yaşayacaqdılar. Bu vəziyyət hər bir qəbilə və toplumun aşağı qolu olan kiçik qəbilələrə də şamil edilirdi və onların hamısı bu qəbilələrin rəhbərliyi ilə təmsil edilirdilər.

Peyğəmbərimizin (sallallahu əleyhi və səlləm) icazəsi olmadan heç bir yəhudi qəbiləsi müsəlmanlarla birlikdə müharibədə iştirak edə bilməyəcək, hər hansı müharibə vəziyyətində qarşılıqlı yardımlaşma əsas olacaq və hər bir toplum öz müharibə xərclərini özü təmin edəcəkdi. Heç kim qarşı tərəfə zərər verə bilməyəcək, tərəflərdən zülmə məruz qalana digərləri yardım edəcəkdi. Nə qureyşlilərə, nə də onlarla ortaq olanlara qapı açılmayacaq, onlardan heç kim himayə edilməyəcəkdi. Mədinə müştərək (birgə) mühafizə ediləcək və müdafiədə yardımlaşmaq bir əsas olacaqdı.

Hər kəsin öz payına düşən hissədə məsuliyyət daşıdığını vurğulayan bu müqaviləyə görə, bu maddələr dinlə bağlı baş vermə ehtimalı olan müharibələrə aid edilmirdi.

Həmçinin bu müqaviləyə görə, yəhudilərə sığınan insanlarla eynilə yerli yəhudilər kimi rəftar ediləcək, ancaq bütün bunlar haqsız yerə bir adamı öldürən və ya yaralayan kimsələrin gizlənməsinə və gizlədilməsinə səbəb olmayacaq, cinayət törədənlər lazımi cəzanı alacaqdı.

Yenə bu müqaviləyə görə, ortaya qoyulan prinsiplərə mütləq riayət ediləcək və müqaviləyə zidd davranışa yol verilməyəcəkdi. Müsəlmanlar Allah kəlamı Quranın hökmləri ilə məsələlərini həll etdiyi kimi, yəhudilər də öz kitabları Tövratın hökmlərinə əsasən aralarında qərar verəcək və heç kim başqasının dini anlayışına müdaxilə etməyəcəkdi. Əgər bütün bunlara baxmayaraq, icraatda bir ixtilaf ortaya çıxardısa, bu məsələ yenə də Allahın əmrləri və Onun Rəsulu Hz. Məhəmmədin hakimliyi ilə  həll olunacaqdı.^[11]

Müqavilənin mətnindən də aydın olduğu kimi, o gün Mədinədə irili-xırdalı on bir yəhudi qəbiləsi yaşayırdı və bu qəbilələrin, demək olar ki, hamısı Peyğəmbərimizlə bağlanan müqaviləni imzalamışdı.

Yenicə  gəldiyi bir şəhərdə və əhalinin on beş faizini təşkil etdiyi halda, müsəlmanların və Allah Rəsulunun belə bir mövqe əldə etməsi, şübhəsiz ki, Onun fətanətinin (peyğəmbər məntiqi) göstəricisi və nəticəsi idi. O (sallallahu əleyhi və səlləm), sosial vəziyyəti çox yaxşı dəyərləndirmiş və hakimiyyət əsasını ön plana çəkmək yerinə, onu ortaq məxrəcdə bölüşmək meyarı ilə tərəfləri bir araya gətirib müştərək bir pakt qurmuşdu. Onun bu cəhdi tarixi baxımdan da böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki belə bir miqavilənin ortaya qoyulması və tərəflər arasında hökmlərin bir növ konstitusiya statusunda müəyyənləşdirilməsi həmin dövr üçün  hələ tarixin şahid olmadığı bir irəliləyiş idi.

Ailə üzvlərinin Mədinəyə gətirilməsi

Müsəlmanların yeni şəhəri Mədinədə ehtimal olunan problemlər bir-bir yoluna qoyulmuş, indi isə növbə Məkkədə qalan ailə üzvlərinin də bura gətirilməsinə çatmışdı. Məlum olduğu kimi, məkkəli müsəlmanlar, yəni mühacirlər hicrət edərkən ailələri yanlarında deyildi və bunu da özləri üçün əsla böyük narahatlıq hesab etmirdilər. Onlara yalnız:

− Hicrət edin! − deyilmiş və onlar da bu əmri yerinə yetirmək yarışına girmişdilər. Evləri, mal-mülkləri Məkkədə qalacaq, müşriklər bütün daşınmaz əmlaklarını ələ keçirəcək, uşaqları acından həlak olacaq, ata nəvazişindən məhrum qalacaq, axşam evə gəlməyəndə həyat yoldaşları hüznə bürünəcəkdi... Bu və bu kimi nə qədər səbəb var idisə, bunların heç biri onlar üçün bir bəhanə olmamışdı. Çünki mühacirlər iman məsələsində hər şeyi gözünə alan (qorxmaz) insanlar idi və əmr olduğu yerdə dəmiri əridər, verilən əmri mütləq yerinə yetirərdilər. Məhz bu idi səhabəni səhabə edən fədakarlıq...

Artıq Mədinədə məskən salmış, əmin-amanlıq şəraitində ibadət­lərini əda edirdilər. Məscidi-Nəbəvi də tikilmiş, mühacirlərlə ənsar arasında qardaşlıq telləri qurulmuş, məskunlaşmaq məsələsi, demək olar ki, həll edilmiş, Mədinəyə kənardan gələnlərlə yerli camaat qaynayıb-qarışmış və beləliklə də, ehtimal olunan təməl sosial problemlər öz həllini tapmışdı. Elə isə, bu əmin-amanlıqdan məcburiyyət qarşısında Məkkədə qalan arvad-uşaqları da nəsibini almalı idi: müşriklərin şərindən qorunmaq üçün onlar da təhlükəsiz yerə − Mədinəyə gətirilməli, ailələr ailə olmalı  idi.

Məhz indi Mədinədəki bu firavan həyat və təhlükəsiz mühit Məkkədə qalanların da gətirilməsi zərurətini ortaya qoyur, ailəvi gələ bilməyənlər artıq yavaş-yavaş Mədinədə bir-birinə qovuşurdu.

Rəsulullah (s.ə.s.) və yol yoldaşı Hz. Əbu Bəkir də ailəsini Məkkədə qoyub gəlmişdi. Hz. Xədicənin əmanətləri^[12] Hz. Ümmü Gülsüm və Hz. Fatimə ilə Hz. Sevda anamız, Zeyd ibn Harisənin xanımı Ümmü Eymən və oğlu Üsamə Hz. Əbu Bəkir ailəsindən isə qızları Hz. Aişə, Hz. Əsma və oğlu Abdullah da Məkkədə qalanlar arasında idi.

Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) Məkkədə qalan ailə üzvlərini Mədinəyə gətirməyi Əbu Rafi ilə Zeyd ibn Harisəyə tapşırır. Onlara iki dəvə və beş yüz dirhəm də pul verir. Bu iki şəxs Məkkəyə gedəcək, orada qalan ailə üzvlərini də götürüb Mədinəyə gətirəcəkdilər.