^[1]. Hz.Sadın xanımının adı Amrə binti Haram kimi də qeyd olunur. Rəsulullah (s.ə.s.) Hamraül-Əsəddə olarkən Hz.Sadın mirası müsadirə olunur və Peyğəbərimiz qayıtdıqdan sonra Hz.Amrə hüzura gəlib məsələni danışır. Bax: Vakidi, Meğazi, 1/330; İbn Esir, Üsüdül-Ğabe, 3/388; İbn Hacer el-İsabe, 8/30 (11495)

^[2]. O dövrdə mirasdan qız uşaqlarına pay verilmir, oğlan uşaqlarından da yalnız əli qılınc tutanlara pay ayrılırdı. Məsələ ilə bağlı İslam hökmləri hələ gəlmədiyi üçün insanlar köhnə adətlərlə yaşayır və mal-mülkü də bu adətlərə görə bölüşürdülər. Bax: Taberi, əl-Camiül-Beyan, 4/275; İbn Esir, Üsüdül-Ğabe, 2/96; Vakidi, Meğazi, 1/330

^[3]. Allah övladlarınız haqqında sizə tövsiyə buyurur ki, oğula iki qız hissəsi qədər pay düşür. Əgər (ölən şəxsin) qızlarının sayı ikidən artıqdırsa, mirasın üçdə iki hissəsi onlara çatır. Əgər təkcə bir nəfər qızdırsa, mirasın yarısı onundur. Övladı olduğu təqdirdə vəfat edənin ata və anasının hər birinə mirasın altıda bir hissəsi verilir. Əgər onun övladı olmayıb, varisi yalnız ata və anadan ibarətdirsə, (malın) üçdə bir hissəsi anaya aiddir. (Qalan hissə tamamilə ataya çatır). Əgər ölmüş şəxsin qardaşları və bacıları varsa, ananın hissəsi altıda birdir. (Yerdə qalan hissəsi yenə atanın payına düşür). Bu bölgü ölən şəxsin vəsiyyəti yerinə yetirildikdən və ya borcu ödənildikdən sonra aparılır. Valideynlərinizdən və övladlarınızdan hansı birinin (xeyir və) mənfəət cəhətdən sizə daha yaxın olduğunu bilmədiyiniz üçün bu (bölgü) Allah tərəfindən müəyyən edilmişdir. Həqiqətən, Allah (hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir! "Nisa" surəsi, 4/11; Həmçinin bax: Vâhıdî, Esbâbu Nüzûli’l-Kur’ân, 1/50

^[4]. Hz.Amrənin hələ dünyaya gəlməmiş uşağına bu mirasdan pay verilməmişdi. Bax: Ahmed İbn Hanbel, Müsned, 3/374 (15062); Ebu Davud, Sünen, 3/121 (2892); Tirmizi, el-Camius-Sahih, 4/414; İbn Mace, Sünen, 2/908 (2720)

^[5]. Taberî, el-Câmiu’l-Beyân, 4/275; İbnü’l-Esîr, Üsüdü’l-Ğâbe, 2/96, 97; Vâkıdî, Meğâzî, 1/330 vd

^[6]. "Ən-Nisa" surəsi, 4/1,2,3,129

^[7]. Beyhakî, Sünen, 7/184 (13835); İbn Kesir, Tefsir, 1/452

^[8]. Ebu Davûd, Sünen, 2/272 (2241); İbn Mâce, Sünen, 1/628 (1952); Dârekutnî, Sünen, 3/270 (100)

^[9]. Ğaylan ibn Sələmə müsəlman olarkən onun nikahında on qadın var idi və hamısı da onunla birlikdə İslamı qəbul etmişdi. Qeyd olunan ayə nazil olunca isə ancaq dördü onunla nikahda qalır, qalanları ilə yollarını ayırır. Bax: Tirmizi, əl-Camiüs-Sahih, 3/435 (1128); Ahmed b. Hanbel, Müsned, 2/83 (5558); Beyhaki, Sünen, 7/183 (13827)

^[10]. "Nisa" surəsi, 4/4-6

^[11]. Bu səriyyədən çox keçməmiş  Əbu Sələmə vəfat edir. Bax: Vakidi, Megazi, 1/343

^[12]. Abdullah ibn Üneys vəfat etməzdən əvvəl Rəsulullahın bağışladığı bu əsanı kəfəninin yanına qoymağı vəsiyyət edəcək və beləcə, Peyğəmbər müjdəsini alacağını düşünəcəkdi. Bax: İbn Haşam, Sire, 6/31; Taberani, Mucemul-Kebir, 18/406 (101); İbn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye, 4/160

^[13]. Bəzi rəvayətlərdə bu heyətin başçısı kimi Mərsəd ibn Əbi Mərsədin adı çəkilir. Bax: İbn Hişam, Sire, 4/123, 136, 6/19; Taberi, Tarih, 2/207;  İbn Sad, Tabakat, 2/55

^[14]. Onlar üçün Asimi öldürmək yetmirdi; cansız vücudunu parçalamaq və başını kəsib məkkəlilərə aparmaq istəyirdilər. Çünki o, Bədir döyüşündə Uqbə ibn Muayt kimi nüfuzlu müşriki öldürmüşdü. Onun başını görən məkkəlilərin nə qədər iltifat göstərəcəyini bilirdilər. Bu məqsədlə cəsədin yanına gəlirlər, amma üstündə qaynaşan arılardan imkan tapıb yaxınlaşa blimirlər. Allah (c.c.) duasını qəbul etmiş, bədəninə müşrik əlinin dəyməsinə izin verməmişdi. "Sabah erkən gəlib apararıq" düşüncəsi ilə oranı tərk edirlər. Səhər gələndə Hz.Asimin cəsədini tapa bilmirlər. Belə ki, həmin gecə güclü yağış yağmış, gələn sel Asimin bədənini naməlum istiqamətə aparmışdı. Hz.Asimin duası qəbul olunur və öldükdən sonra bədəninə müşrik əli toxunmur. Bax: Buhari, Sahih, 3/1108 (2880); Ahmed b. Hanbel, Müsned, 2/294 (7915), 2/310 (8082); İbn Hişam, Sire, 4/124

^[15]. Bu ərəfədə Hz.Abdullah əllərindəki bağı açmağa müvəffəq olur və qaçmağa başlayır. Ancaq yenə də qurtula bilmir və şəhid edilir. Bax: Vakidi, Meğazi, 1/354; İbn Sad, Tabakat, 2/56; 3/454; Beyhaki, Delail, 3/402 (1226)

^[16]. Məkkəlilər onları öldürmək üçün hazırlıq gördükləri zaman Allah Rəsulu bir anda baxışlarını Məkkəyə tərəf çevirir və: – Və əleyhissəlam, – buyurur. Rəsulullahın üzünə kədər çökür. Onun bu vəziyyətini heyrətlə izləyənlər heç nə anlamır və soruşurlar: – Ya Rəsulullah! Bu salam kimin salamına cavabdır, kimin salamını aldınız? – Hubeybin salamına cavabdır, – deyir və Hübeybin Məkkədə şəhid edildiyini xəbər verir. Eyni zamanda bu salam Hubeybin Məkkədəki son sözləri olur. Hz.Hubeyb Allah yolunda dar ağacından asılaraq edam edilən ilk müsəlman idi. Onun şəhadət xəbərindən sonra Allah Rəsulu (s.ə.s.) Amr ibn Ümeyyə və Sələmə ibn Əsləmi Məkkəyə göndərir və onlar da böyük əzab-əziyyətlərdən sonra Hz.Hubeybin cəsədini müşriklərin əlindən alırlar. Bax: İbn Hişam, Sire, 4/126-127; Taberi, Tarih, 2/79-80

^[17]. Bu sayın qırx olduğu da rəvayət olunur. Bax: Taberi, el-Camiül-Beyan, 4/173; Taberi, Tarih, 2/82; İbn Kesir, Tefsir, 1/427

^[18]. Hz.Münzir şəhidlik arzusu ilə alışıb yanan bir səhabə olduğu üçün ona "ölümə könüllü boyun uzadan" mənasında "əl-Müniqu li Yəmutə" deyilirdi. Bax: İbn Hişam, Sire, 4/138; Taberani, Mucemul-Kebir, 20/357 (841); Taberi, Tarih, 2/81; İbn Hacer el-İsabe, 6/217 (8230)

^[19]. Amir ibn Tufeyl Rəsulullaha zəmanət verib yetmiş nəfər suffə əshabı istəyən Amir ibn Malikin qardaşı oğlu idi. Bax: İbn Esir, Üsüdül-Ğabe, 2/65; İbn Hacer, el-İsabe, 3/600

^[20]. Haram ibn Milhan Ümmü Süleym validəmizin qardaşıdır. Bax: Beyhaki, Sünen, 9/225; İbn Abdilberr, İstiab, 1/337

^[21]. Hz. Haramın bu cümləsi o gün onu öldürən şəxsin hidayətinə səbəb olur. Çünki bu sözlər Cabbar üçün anlaşılmaz idi. Təəccüblənmişdi, necə ola bilərdi ki, əlindəki nizə ilə vurduğu adam ölümə gedərkən "qurtuldum" deyə hayqırır, ölümü bu qədər sevinclə qarşılayırdı? Cabbarın həmin anda bir məna verə bilmədiyi bu sözlər daim zehnində dolaşır və qarşılaşdığı insanlardan Hz.Haramın son sözlərinin mənasını  soruşur. Öz-özünə: – Bu necə qurtuluşdur ki? Mən o adamı öldürmədimmi? – deyə soruşur və heç cür  cavab tapa bilmir. Nəhayət, bir gün bunun şəhadət arzusu ilə dünya sıxıntılarından qurtuluşu ifadə edən bir sevinc təzahürü olduğunu anlayır və duyduğu dəhşət qarşısında: – Allaha and olsun ki, həqiqətən də, qurtulmuşdur, – deyərək müsəlman olur. Bax: Vakidi, Megazi, 1/348; İbn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye, 4/83

^[22]. Hüzn peyğəmbərinin kədərini sözlə ifadə etmək mümkün deyildi. Mədinə başdan-ayağa qaraya bürünmüşdü. Bir-birini ardınca baş verən bu iki kədərli hadisənin acısı Mədinədə aylarla hiss edilir və Allah Rəsulu (s.ə.s.) bir ay boyunca sabah namazlarından sonra qunutda duraraq (Allahın əmr etdiyi vəzifənin məsuliyyətindən dolayı, könüllü olaraq ayaqüstə durmaq və Allahın yardımı üçün dua etməkdir. Qunut "ayaq üstə durmaq" deməkdir. Allaha təslim, sayqı və qıyam qunutdur) səbəbsiz yerə yetmiş doqquz səhabəsinin şəhid edildiyi bu iki hadisənin baiskarlarını Allaha həvalə edir. Maunə quyusunda yetmiş səhabəsinə pusqu quran Usayyə qəbiləsi haqqında: "Usayyə Allah və Rəsuluna üsyan etdi,"–buyurur və "Bizim halımızı qövmümüzə çatdırın, çünki biz Ondan, O da bizdən razı olduğu vəziyyətdə Rəbbimizə qovuşduq" məlumatı Ona çatana qədər də bu şəkildə davam edir. Bax: Buhari, Sahih, 3/1031 (2647), 4/1503 (3868), 5/2349 (6031); Müslim, Sahih, 1/468 (677); Ahmed İbn Hanbel, Müsned, 3/215 (13278)

^[23]. Bunlar: Hz.Əbu Bəkir, Hz.Ömər, Hz.Osman, Hz.Əli, Hz.Talha, Hz.Zubeyr, Hz.Sad ibn Muaz, Hz.Üseyd ibn Hudayr və Sad ibn Ubadə idi. Bax: Salihi, Sübülül-Hüda ver-Reşad, 4/318

^[24]. Bax. "Maidə" surəsi, 5/11

^[25]. Bax: Taberi, Tarih, 2/84, Vâkıdî, Megâzî, 1/367

^[26]. Bəzi mənbələrə görə Hz.Əbu Bəkrə tapşırır. Bax. Vakidi, Mügazi, 1/367; Salihi, Sübübül-Hüda ve-r-Reşad, 4/322

^[27]. Yəhudilərin arasında Azvək adlı güclü bir nəfər var idi və bu adamın atdığı ox Rəsulullahın çadırına qədər gəlib çatmışdı. Bax: Vakidi, Megazi, 1/372; Salihi, Sübülül-Hüda ver-Reşad, 4/322

^[28]. Mühasirənin altı gecə, on beş gün, iyirmi gecə, iyirmi üç gecə və iyirmi beş gecə davam etdiyinə dair müxtəlif məlumatlar var. Bax: Salihi, Sübübüi-Hüda ve-r Reşad,4/323

^[29]. "Əl-Həşr" surəsi, 59/5

^[30]. Faizin qadağan edilməsi barədə ilahi əmr gəlməmişdi, buna görə də bəzi səhabələrin sələmçilik edən Bəni-Nadirə borcu var idi. Üseyd ibn Hudayr da onlardan biri idi. Əbu Rafi Səlləm ibn Əbi Huqayqdan bir illiyə səksən dinar borc almışdı və bunun əvəzində yüz iyirmi dinar ödəməli idi. Hələ bir il tamam olmamış bu hadisələr baş vermiş və Rəsulullahdan bu təklif gəlincə Hz.Üseyd səksən dinarı ödəməklə borcunu vermiş və Əbu Rafi də pulunu alıb Mədinəni tərk etmişdi. Bax: Vâkıdî, Megâzî, 1/372; Sâlihî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd, 4/324

^[31]. "Həşr" surəsi, 59/7

^[32]. "Əl-Həşr" surəsi, 59/9