Həzrəti Ömərin Amr ibn Asa göndərdiyi cizyə və əsirlərlə əlaqədar məktubu
Ziyad b. Cəz əz-Zübeydi rəvayət edir: “Həzrəti Ömərin (r.a.) xəlifəliyi dövründə İskəndəriyyəni fəth etdikdən sonra Bəlhibdə Həzrəti Ömərin məktubunu gözləməyə başladıq. Bir müddət sonra məktub gəldi. Amr b. As məktubu bizə oxudu. Yazırdı:
“Məktubunu aldım. Yazmısan ki, İskəndəriyyə hökmdarı əsirləri qaytarmaq şərtilə cizyə verməyi təklif edir. And olsun ki, bizə və bizdən sonrakı müsəlmanlara daimi gəlir qaynağı olan bir cizyə bölüşdürüb tükənən və daimi olmayan feydən (sülh yolu ilə alınan qənimət) daha yaxşıdır. Buna görə də əlinizdə olan əsirlərə İslamı və ya öz dinlərini seçməkdə sərbəstlik verərək İskəndəriyyə hökmdarına cizyə ödəməyi təklif edin. İslamı seçən əsir artıq müsəlmanlar arasına qatılmış sayılır. Müsəlmanların lehinə və əleyhinə olan məsələlər onun da lehinə və əleyhinədir.
Öz xalqının dinini seçənlərə də dindaşları kimi cizyə öhdəçiliyi qoyulacaq. Ərəb torpaqlarına yayılıb Məkkə, Mədinə və Yəmənə gedən əsirləri geri qaytarmaq mümkün deyildir. Bu səbəbdən yerinə yetirə bilmədiyimiz bir məsələdə sülh bağlamaq istəmirik”.
Həzrəti Amr (r.a.) Xəlifənin yazdığı məktubun məzmununu bildirmək üçün İskəndəriyyə hökmdarına elçi göndərdi. O da: “Qəbul etdim,” – dedi.
Ravi deyir ki: “Razılaşmaya əsasən əlimizdəki əsirləri topladıq. Xristianlar da yığışdılar. Sonra bir-bir əlimizdəki əsirləri gətirir, İslamla xristianlıq arasında sərbəst seçim haqqı verirdik. Bir əsir İslamı seçincə İskəndəriyyə fəthində gətirdiyimiz təkbirlərdən daha canlı təkbir gətirir, onu öz aramıza qəbul edirdik. Xristianlığı seçəndə isə xristianlar qəribə səslər çıxarır, onu öz tərəflərinə götürürdülər. Biz də onun adına cizyə yazırdıq. Bununla yanaşı bizim birimiz onlara qoşulmuş kimi çox kədərlənirdik. Bu işi sonunacan davam etdirdik.
Gətirilən əsirlər arasında Əbu Məryəm Abdullah b. Abdurrahman adlı bir nəfər var idi. Zübeyd oğullarının alimi idi. Onu dayandırdıq və dedik ki, İslamla xristianlıq arasında bir seçim etsin. O adam atası, anası və bacıları xristian olmasına rəğmən İslamı seçdi. Biz də onu aramıza çəkdik. Atası, anası və bacıları üstünə atılıb onu əlimizdən almağa çalışdılar, hətta çəkərkən əynindəki paltarını parçaladılar. Gördüyünüz kimi, o, bu gün artıq bizim alimimizdir”.[3]
