Səhabələr

Gözlənilən hadisələr və Uhud

Mabəd:

–Əslində, mən Məhəmməd və əshabının əvvəllər heç vaxt görmədiyim qədər böyük bir qüvvə ilə arxanızca gəldiyini gördüm. Sizə qarşı çox qəzəblidirlər. Əvs və Xazrəc qəbiləsindən dünən onlarla olmayanlar da gəlib sıralarına qoşulmuşlar! Sizi yaxalayıb intiqam almadan geri qayıtmağı düşünmürlər! Başlarına gələnlərdən çox qəzəblənmişlər və dünən etdiklərinə də min dəfə peşman olublar! İşin əsli budur ki, sizə qarşı o qədər kin və nifrətləri var ki, mən indiyə kimi belə bir şey görməmişəm!

Eşitdiyi sözlərdən çaşıb qalan Əbu Sufyan əvvəlcə:

– Sən nə danışırsan?! – deyə ona acığı tutur. Əhvalını pozmadan davam edən Mabəd:

– Vallah, sən buranı tərk etmədən atlarını görəcəksən! – deyə bir az da irəli gedir. Onun sözləri Əbu Sufyanı narahat edir. Tərəddüdlü səs tonu ilə:

– Halbuki biz yenidən onlara hücum edib köklərini kəsməyi qərarlaşdırmışdıq, – deyir. Başını yelləyən Mabəd  bunları söyləyir:

– Bunu heç məsləhət görmürəm! Onların görünüşü o qədər möhtəşəm idi ki, buna şeir də yazdım!

Əbu Sufyanı maraq bürüyür və Mabədin şeiri oxumasını istəyir. O da oxumağa başlayır. Şeirində Mədinə ordusunun əzəməti və gücü qarşısında keçirdiyi narahatlığı dilə gətirir və bu ordunun hədəfinin – Məkkə ordusunun halına yanırdı. Şeirin dili qulağa yatımlı, ifadələr çox təsirli idi. Sözün gücü qarşısında Əbu Sufyanın nitqi tutulur, təsvirlərdən az qala ürəyi parçalanır. Dərin fikrə gedir. Deməli, Mədinəyə hücum etməməkdə israr edən Safvan haqlı idi. Baş verənləri ölçüb biçir, son qərarını vermək istəyir. Əndişə etdiyi üz-gözündən oxunurdu, nəhayət, orduya Məkkə istiqamətinə hərəkət əmrini verir.

Strategiya nəticəsini verir və Məkkə ordusu sözün və təsvirin gücünə məğlub olub kəsə yolla Məkkəyə qayıdırdı. Yolda bir karvanla qarşılaşır və Allah Rəsuluna:

– Biz yenidən qüvvəmizi toplayıb hücum edəcək və Səninlə əshabının kökünü kəsəcəyik, – deyə xəbər göndərməyə çalışır. Hətta qaçarkən belə qürurunu sındırmır, qorxudan əsə-əsə meydan oxumağa davam edirdi. Xəbər Ona çatınca Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) sadəcə:

– Allah bizə yetər və bizim üçün O nə gözəl vəkildir, – deyir. Belə ki, onların bu sözləri inanan insanlara güc və qüvvət verirdi. Çox keçmədən Cəbrail gəlir və onların söylədiklərindən bəhs edərək sadəcə Allaha güvənib təvəkkül etməyin doğru olduğu xəbərini gətirir.[47]

Rəsulullah (s.ə.s.) bazar ertəsi, çərşənbə axşamı və çərşənbə günlərini Hamraül-Əsəddə keçirdikdən sonra düşmənini geri oturdub Uhudun da yaralarını sarıyır və yenidən Mədinəyə dönür. Çünki Hamraül-Əsəd müstəqil bir qəzvə deyildi. Uhudla başlayan prosesin bir hissəsini təşkil edirdi.

[1]. Məktub təcili olduğu üçün  Hz. Abbasın Ğifaroğullarından seçdiyi elçi Məkkə-Mədinə yolunu üç günə gəlmişdi. Bax:Vakıdi, Meğazi, 1/204
[2]. "Ənfal" surəsi, 8/36; İbn Sa’d, Tabakât, 2/38; Vâhidî, Esbâbu Nüzûli’l-Kur’ân, 1/84 vd.
[3]. Hz. Hanzalanın atası Əbu Amir Mədinə anlaşmasına imza atanlardan biri idi. Ancaq zaman keçdikcə o içində olan düşmənçilik hislərini gizlətmir və Allah Rəsuluna düşmənliyini elan edir. Halbuki bu aralarda eyni hisləri keçirən Abdullah ibn Übeyy ibn Səlul üzdə özünü Müsəlman kimi göstərib, gizlənməyi üstün tutmuşdu. Əbu Amir isə Uhud üçün məkkəlilərin hazırlıq gördüyünü eşidən kimi özü ilə əlliyə yaxın adam götürüb Məkkə ordusuna qoşulacaq və savaşmaq üçün Uhuda gələcəkdi. Bax: Vakıdi, Meğazi, 1/205  vd.; Belazuri, Ensabul-Eşraf, 1/136
[4]. Buhari, Sahih, 6/2682; Ahmed ibn Hanbel, Müsned, 3/351; Hakim, Müstedrek, 2/141 (2588)
[5]. "Ali İmran" surəsi, 3/159
[6]. Abdullah ibn Übeyy ibn Səlulun oğlu Abdullah (İlk adı Hubab idi, müsəlman olunca Allah Rəsulu adını dəyişdirib Abdullah qoymuşdu) isə elə əvvəldən Peyğəmbərimizlə birlikdə idi. Bədirdə dəyanət göstərdiyi kimi, Uhudda döyüşəcək, atasının əksınə olaraq, Rəsulullahdan ayrılmayacaqdı. Bax: İbn Esîr, Üsüdü’l-Ğâbe, 2/133; İbn Abdilberr, İstîâb, 3/940 (1590); İbn Hacer, el-İsâbe, 4/155 (4787)
[7]. "Ali İmran" surəsi, 3/179
[8]. "Ali İmran" surəsi, 3/166, 167
[9]. Mövzu ilə əlaqədar bax:"Ali İmran" surəsi, 3/122; "Nisa" surəsi, 4/88
[10]. Vâkıdî, Meğâzî, 1/224; Saîd İbn Mansûr, Sünen, 2/356 (2853)
[11]. Piyadalara Amr ibnül-Asın başçılıq etməsi də söylənilir. Uhud gününün ən əsas simalarının daha sonralar müsəlman olması taleyin başqa bir cilvəsidir.
[12]. Onsuz da Talha İbn Əbi Talha o gün Hz. Əlinin son zərbəsinə ehtiyac olmadan ölür.
[13]. Əbu Dücanə savaşdan sonra bunun səbəbini soruşan Hz.Zübeyrə o: "Rəsulullahın qılıncını "imdad" deyən bir qadının qanıyla bulaşdırmaq istəmədim," – deyə cavab vermişdi. Bax: İbn Hişam, Sire, 4/16; İbn Seyidinnas, Uyunul-Eser,1/414
[14]. Şübhəsiz, qənimət halaldı, ancaq burada sözügedən camaat Allah Rəsulunun xitab etdiyi səhabə camaatı idi və Onun da təlimatı vardı. Bir az da dözüb Onun əmrini gözləsəydilər, onsuz da onu əldə edəcəkdilər. Digər insanlar üçün normal olan bu davranış belə bir mövqeyə yüksəlmiş "muqarrabinlər" baxımından "zəllə" (sürüşmə, yanılma) mənasını verirdi. Dolayısilə, davranışlarının qarşılığını görəcək və halala vaxtından əvvəl əl uzatmağın əvəzini Uhudda şəhadətlə ödəyəcəkdilər. Bax. İbn Sad, Tabakat, 2/41, 47.4/476; Taberi, Tarih, 2/62
[15]. Bu hadisədən bəhs edərkən Quran "Şeytan, məhz etdikləri bəzi əməllərlə (Peyğəmbərin əmrinə asi olmaqla) yoldan çıxmağa (büdrəməyə) məcbur etdi" ifadəsini işlədəcək və bir möminin iki dəfə eyni yerdə büdrəməməsi üçün davamçılara diqqətli olma xəbərdarlığını edəcəkdi. Bax: "Ali-İmran" surəsi, 3/155
[16]. "Ali İmran" surəsi, 3/152
[17]. Bəzi rəvayətlərdə on beş, bəzilərində isə otuz göstərilir.
[18]. Onun bu təlaşını görüb sözlərini eşidən Allah Rəsulu (s.ə.s.) hətta belə bir vəziyyətdə də tarazlığı saxlamağın vacibliyinə işarə edəcəkdi: – Əgər "bismillah" desəydin, mələklər səni səmaya qaldıracaq və insanlar da yerindəcə donub qalacaqdılar, sən də hələ dünyada ikən Allahın sənin üçün hazırladığı köşkü görəcəkdin. Bax: İbn Sad, Tabakatül-Kübra, 3/217;  Taberani, Mucemul-Kebir, 1/116 (214)
[19]. Rəvayətlərə görə, Hz.Sad o gün min dənə ox atmışdı. Bax. Hakim, Müstedrek, 3/28 (4314); Bezzar, Müsned, 4/50 (1213); İbn Esir, Üsüdül-Ğabe, 1/439
[20]. Gələn rəvayətlərdə Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və səlləm) dişini qırıb, üzünü yaralayan Utbə barədə: "Allahım! Onun üstündən bir il keçməsin," − deyə dua etməsi və çox keçmədən Utbənin yox olması şəklində məlumatlar var. Bax: İbn Kesir, əl-Bidaye, 4/30. Rəsulullahın dişi yenidən çıxdığı halda, bu əməlinin cəzası olaraq Utbən nəslinin davam etməməsinə – yetkinlik çağına çatan bütün uşaqlarının ölməsinə dair rəvayətlər də var. Bax: Süheyli Ravdul-Unf, 3/263; İbn Esir, Üsüdül-Ğabe, 2/124
[21]. Həqiqətən də, çox keçmədən Allah (c.c.) İbn Qamiənin üstünə bir dağ keçisini və ya vəhşi bir heyvanı göndərəcək və o da buynuzları ilə dağın başında onu parça-parça edib öldürəcəkdi. Bax: Taberani, Mucemul-Kebir, 8/130 (7596); İbn Seyyiddinas, Uyunul-Eser, 1/418
[22]. Həmin gün Hz.Ömər Rəsulullahı bir kənarda gördükdən və əshabın Onun ətrafına toplaşmasına şahid olduqdan sonra sakitləşmişdi. Bax: Taberi, el-Camiul-Beyan, 4/144; Sübülül-Hüda ver Reşad, 4/206
[23]. Gələn ayədə: "Bu işdən sənə heç bir şey düşməz. (Allah) ya onların tövbələrini qəbul edər, ya da onlara əzab verər," – ("Ali-İmran" surəsi, 3/128) deyilir və Allah Rəsulunun dişini qırıb, üzünü yaralayanların da tövbə edəcəyi müjdəsi verilirdi. Bax: Taberi, el-Camiul-Beyan, 7/194; İbn Kesir, Tefsir, 2/114
[24]. Hz.Əbu Bəkir qabaq dişləri olmayan insanlar içində ən əziz insanın Əbu Ubeydə olduğunu söyləmişdi. Bax: Tayalisi, Müsned, 1/3 (6); İbn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye, 4/34, Sire, 3/59
[25]. Şəcərə, əsil-nəsəb elmini çox yaxşı bilən və bu elmi Hz. Əbu Bəkirdən öyrəndiyini deyən Cubeyr ibn Mutim Hudeybiyyədən sonra gəlib müsəlman olacaqdı. Bax: İbnül-Esir, Üsüdül-Gabe, 1/515, 516
[26]. Ahmed İbn Hanbel, Müsned, 1/287 (2609); Taberânî, Mu’cemu’l-Kebir, 10/301 (10731); Taberî, el-Câmiu’l-Beyân, 4/81; İbn Kesir, Tefsir, 1/412
[27]. İbn Sa’d, Tabakât, 3/121; İbn Ebî Şeybe, Musannef, 7/369 (36770); Sâlihî, Sübülü’l- Hüdâ ve’r-Reşâd, 4/205, 206
[28]. Ənəs ibn Nadr Ənəs ibn Malikin əmisi idi və Ənəs ibn Nadra hörmət əlaməti olaraq onun adını qardaşı oğlu Ənəs ibn Malikə vermişdilər. Bax. "Əhzab" surəsi, 33/23. Buhari, Sahih, 3/1032, 4/1487; Tirmizi, 5/349; İbn Ebi Şeybe, Musannef, 4/212.
[29]. Bu səhabənin Qeys ibnül-Haris olduğu da söylənilir.
[30]. "Ali-İmran" surəsi, 3/139, 140
[31]. O gün Uhudda yalnız Hanzalanın vücuduna toxunmamışdılar, çünki onun atası Əbu Amir Əvs qəbiləsinə mənsub olduğu halda məkkəlilərlə ittifaqa girib onlarla birlikdə döyüşmək üçün Uhuda gəlmişdi. Atasına görə Məkkə müşrikləri Hanzalaya toxunmamış və digər müsəlmanların başına gətirdiklərini Hz. Hanzalaya etməmişdilər. Bax: Vakidi, Meqazi, 1/275; İbn Abdilberr, İstiab, 1/372
[32]. Bu şəxsin Məhəmməd ibn Məsləmə və ya Übeyy ibn Kəb olması söylənilir. Bax: Süheyli, Ravdül-Ünf, 3/281; İbn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye, 4/44
[33]. İstirca – bir insanın ölüm xəbərini alanda "Hamımız Allaha aidik və vaxtı gələndə hamımız Ona dönəcəyik" mənasında "İnna lillah və inna ileyhi raciun" deməkdir
[34]. Bax. "Ən-Nəhl" surəsi, 16/126. Bu hadisə haqqında bax: Tirmizi, Sünen 5/299 (3129); Ahmed İbn Hanbel, Müsned, 5/135(21267); Hakim, Müstedrek, 2/391(3368), 2/484 (3667); Sünenül-Kübra, 6/376 (11279)
[35]. Allah Rəsulunun Hz.Cabir və onun atası Hz.Abdullah haqqında verdiyi müjdələr haqqında bax: "Ali-İmran"  surəsi, 3/169; İbn Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye, 4/47, 48; Vahidî, Esbabü Nüzuli’l-Kur’an, 132, 133
[36]. "Əhzab" surəsi, 33/23
[37]. Rəvayətə görə, o vaxt orada on dörd qadın səhabə olmuşdur. Bax: Vakidi, Meğazi, 1/314
[38]. Buhârî, Edebü’l-Müfred, 1/243 (699); Ahmet b. Hanbel, Müsned, 3/424; Taberânî, Mu’cemu’l-Kebîr, 5/47 (4549)
[39]. Onun bu cür danışmağa haqqı olmadığını söyləyən bəzi səhabələr Abdullah ibn Übeyy ibn Səlulun ətəklərindən dartıb "Həddini bil" deyirlər. Min dona girməsi açıq-aşkar görünürdü; konkret  mövqe tuta bilmir, ziqzaqlı həyat yaşayırdı. Nəhayət, Məscidi-Nəbəvidən çıxmağa məcbur olur. Onu qapıda görən başqa bir səhabə bayıra çıxmağının səbəbini soruşur və o da yaxşılıq etmək istədiyi halda, pis münasibətlə qarşılaşdığını bildirib oradan uzaqlaşır. Daha sonra da qapısını onu tövbə və istiğfara çağıranların üzünə bağlayır və Rəsulullah da daxil olmaqla heç kimin onun üçün istiğfar etməsini istəmədiyini bildirir. Bax: İbn Hişam, Sire, 4/56; Süheyli, Ravdul-Unf, 3/293
[40]. "Ən- Nisa" surəsi, 4/104
[41]. "Ali-İmran" surəsi, 3/172
[42]. O gün Hz.Üseydin doqquz yarası var idi. Onun kimi əmri itaət edən Tufeyl ibn Numanın on üç, Kab ibn Malik və Hıraş ibn Simmənin on, Qutbə ibn Amirin doqquz yarası vardı. Bax: Vakidi, Meğazı, 1/335; Salihi, Sübübül-Hüda ver-Reşad, 4/309
[43]. Bəzi mənbələrdə bayrağın Hz.Əbu Bəkrə verildiyi bildirilir. Bax: Vakidi, Meğazi, 1/335; Salihi, Sübülül-Hüda ver-Reşad, 4/309
[44]. Çox güman ki, Uhudun yorğunluğu canından çıxmayan bu üçüncü səhabə Hamraül-Əsədə çata bilməmişdi. Buna görə də əshab onun adını verməmişdir. Bax: Vakidi, Meğazi, 1/135; Sâlihî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd, 4/310
[45]. Allah Rəsulu Hamraül-Əsədə gəlincə böyük bir hüzn içində şəhidləri burada torpağa verəcək, onlar üçün dua edəcəkdi. Bax: Vakidi, Meğazi, 1/335; Salihi, Sübülül-Hüda ver-Reşad, 4/310
[46]. Tihamə Nəcidin  aşağısında qalan və Məkkəni əhatə edən Hicaz bölgəsinin ümumi adıdır. Bax: Hamevi, Mucemül-Büldan, 1/440
[47]. "Ali-İmran" surəsi, 3/173, 174; Taberi, Əl-Camiul-Beyan, 4/180; İbn Kesir, Tefsir 1/431; Vahidi, Esbabü Nüzulil-Kuran, 135
Davamı: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34