Yeni hücum və Xəndək

– İndi belə bir çətin və məşəqqətli yolun astanasında idilər və Rəsulullahla birlikdə: "Allahım! Yardımın nə zaman olacaq?" – deyəcəkləri bir yerə doğru irəliləyir:

– Bu, Allahın və Peyğəmbərinin bizə olan zəfər vədidir. Allah və Peyğəmbəri düz buyurmuşlar!"^[6],–deyirdilər

İlk sarsıntı

Müşriklərə gəlincə onlar özlərindən razı halda və əvvəlki məğlubiyyətin də intiqamını almaq əzmi ilə gəlirdilər. Bir də nə görsələr, yaxşıdı? Qarşılarında böyük bir xəndək uzanır. İndiyə qədər belə vəziyyətlə heç vaxt qarşılaşmamışdılar; nə eşitmiş, nə də görmüşdülər. Bir-birlərinə baxıb:

 – Bu, ərəblərin daha əvvəllər əl atmadığı bir hiylə və tələdir, – deyirlər. Bir nəfər irəli çıxır və:

 – Onun dostları arasından bir nəfər fars var, mütləq onun işidir, – deyir.

Nə ümidlərlə gəlmişdilər, amma indi qarşılarında Mədinənin yolunu kəsən bir xəndək uzanıb gedirdi. Xəndəyin ancaq durduqları yerdə qazıldığını zənn edərək sağa-sola dağılışırlar. Sonu görünməyən bir xəndək idi bu! Belə ki, bütün Mədinə girişləri xəndəklə əhatə olunmuş, bağlanmışdı.

Qılınca əl atmadan böyük bir sarsıntı keçirirlər. Halbuki onlar asanlıqla on min insanla Mədinənin bir tərəfindən girib o biri tərəfindən çıxmağı, Rəsulullah da daxil olmaqla möminləri yox edib yer üzündən silməyi düşünürdülər. Buraya da bu niyyətlə gəlmişdilər. Gəlib Mədinəni istila edəcək və qısa müddətdə daş üstə daş qoymayıb geri dönəcəkdilər. İndi isə arzuları ürəklərində qalmış, gözləmədikləri mənzərə ilə qarşılaşmışdılar. Yaxşı, bəs nə edəcəkdilər?

Uzaqdan ox ataraq qarşı tərəfə zərər verməkdən və fürsət gözləyib xəndəyin zəif nöqtələrini aşıb ani basqınlarla məqsədlərinə çatmaqdan başqa bir seçimləri qalmamışdı. Tez yaylarını qapıb müsəlmanlara ox atmağa başlayırlar. Beləliklə, uzun sürəcəyi əvvəlcədən bəlli olan yeni bir mərhələ başlayır.

Xəyanətdə son pərdə: Bəni-Qureyzə

Məkkəyə gəlib Qureyşi hərəkətə gətirən, sonra da ətraf qəbilələri bu işə cəlb etməyə müvəffəq olan şər şəbəkəsi hələ də iş başında idi. Sürgün olunmuş Bəni-Nadirin başçısı Huyeyy ibn Ahtab Mədinədəki son Yəhudi camaatı Bəni-Qureyzənin lideri Kab ibn Əsədin qapısını döyür.^[7] Kab hicrətdən sonra gerçəkləşən Mədinə razılaşmasına imza atmaqla bərabər, Bəni-Qaynuqa və Bəni-Nadirin başına gələnlərdən sonra qövmü adından Rəsulullahla yeni bir anlaşma imzalamış və sədaqətini bildirmişdi. Buna görə də qapıdakı adamın Huyeyy ibn Ahtab olduğunu bilən kimi etirazını bildirir və qapını açmır. Ancaq Huyeyy əliboş geri dönmək fikrində deyildi:

– Ey Kab! Qapını aç! – deyir və israr edir.

Kab onun gəliş niyyətini anlamışdı. Öz qövmünün başına gətirdiklərini indi də onun qövmü üçün edəcəyindən narahat idi. Buna görə də:

– Vay halına, – deyə içəridən cavab verir Kab, – çünki sən uğursuz adamsan! Mən Məhəmmədlə müqavilə bağlayıb söz vermişəm. Bu sözü poza bilmərəm! Çünki mən Onda sədaqət və vəfadan başqa bir şey görməmişəm!

Bütün bunlar Huyeyyin heç vecinə də deyildi. Gözünü qəzəb örtmüş, pislikdən başqa bir şey düşünmürdü. Belə bir şər birliyi qurmuşkən Bəni-Qureyzəni də buna ortaq edib qalanı içəridən fəth etməyi düşünürdü. Çünki Məhəmmədül-Əminlə anlaşması olan Bəni-Qureyzə də onlara qoşulub içəridən dəstək verərdisə, bu vəziyyətdə xəndəyi aşmaq daha asan olar və beləliklə, işi şansa buraxmazdılar. Buna görə də əl çəkmir:

– Aç qapını, sənə sözüm var!

Kab da ən azı Huyeyy qədər inadkar idi. Buna görə də:

– Vallah, bunu edə bilmərəm, – deyə səslənir. Bunun ardınca Huyeyy mövzunun məcrasını dəyişərək Kabı zəif yerindən vurmağa başlayır:

– Əlbəttə, mənə qapını açmazsan, çünki istəmirsən ki, süfrəndəki Ceşişə yeməyinə ortaq olum.

Huyeyyin bu sözü inadını qırır. Bir insan, üstəlik bir lider süfrəsinə ortaq olmasın deyə qonağa  qapı açmazdımı?! Hirslə qapını açıb onu içəri buraxır.

İşlərin yolunda olmasına əmin idi Huyeyy və dərhal sözə başlayır:

– Çox təəssüf, ey Kab! Mən sənə zamanın izzət və şərəfini, dənizlər kimi dalğalanan orduları gətirdim. Rəhbərləri ilə birlikdə Qureyşi Rumə tərəfdəki Məcmaül-Əsyalda, yenə rəhbərləri ilə birlikdə qatafanlıları da Zənəbi-Naqama ilə Uhudun yanında yerləşdirdim! Onların hamısı Məhəmməd  və dostlarının kökünü kəsənə qədər buradan ayrılmayacaqlarına dair mənə söz verdilər!

Bu sözlər Kabın xoşuna gəlsə də, hələ  nəticədən arxayın deyildi, narahalığı vardı. Əvvəllər də buna oxşar sözlər deyib qarşı-qarşıya gəlmişdilər, nəticədə qalib tərəf Məhəmmədül-Əmin olmuşdu. Görəsən, bunlar yeni bir macəra idimi? Buna görə yenə də ehtiyatını əldən vermir. Huyeyyə deyir:

– Vallah, sən mənə yalnız sonu zillət olan bir şey gətirmisən. Şimşək çaxıb guruldayan, ancaq bir damcı yağış yağdırmayan, suyu boşalmış bulud kimisən! Təəssüf, ey Huyeyy!  Məndən əlini üz, çünki mən Məhəmməddən sədaqət və vəfadan başqa bir şey görmədim!

İkisi də bir-birindən inadkar idi, heç geri çəkilmək niyyətləri yox idi. Buna görə də söhbət uzanır. Nəhayət, illərdir, bu günün xəyallarını quran Huyeyy ağlagəlməz gedişlərlə Kaba təsir etməyi bacarır. Ancaq Kabın bir şərti vardı: əgər plan baş tutmasa və Əhzab ordusu geri qayıtmağa məcbur olsa, bu vəziyyətdə onu da qalalarına aparıb son damla qanlarına qədər qoruyacaqdılar. Huyeyy məğlub olacağını heç ehtimal da etmirdi və şərti sevə-sevə qəbul edib Allah Rəsulu ilə düşmınçilikdə yolları yenidən birləşdirir.

Bunun ardınca Kab ibn Əsəd Allah Rəsulu ilə olan anlaşmanı ləğv etdiyini açıq şəkildə bəyan edir. Bir anda Mədinə Kabın da Allah Rəsuluna qarşı Huyeyylə müştərək hərəkət etməsi xəbəri ilə çalxalanmağa başlayır. Bunu eşidən Amr ibn Suda bu addımın pis qurtaracağını xatırladıb Bəni-Qureyzə rəhbərlərinə:

– Ona yardım etməyəcəksiniz, heç olmasa,  düşmənləri ilə də birləşməyin, – deyə nəsihət etsə də,  onların bundan vaz keçməsi  mümkün görünmürdü.

Kab ibn Əsəd öz təhlükəsizliyini və müqavilənin sabitliyini təmin etmək üçün Huyeyydən bəzi qureyş və qatafanlının döyüş boyunca öz yanında girov qalmasını tələb edəcək və Huyeyy ibn Ahtab da girovları göndərmək üçün yola düzələcəkdi..

Bəni-Qureyzənin bu davranışı müsəlmanlar üçün Mədinədə yeni və daha təhlükəli bir cəbhənin açılması mənasına gəlirdi. Altı ildir, müqaviləyə sadiq qalan Bəni-Qureyzə də xəyanət edib Allah Rəsulunu arxadan vurmaq istəyirdi. Mədinədə sözün əsl mənasında bir gərginlik yaşanırdı.

Bəni-Qureyzədə insaflı olanlar, həqiqəti görənlər də yox deyildi. O gün Sanəoğullarından Əsəd, Əsid və Salədə qardaşları liderləri Kab ibn Əsədin arxasınca getməyib hüzura gəlir, müsəlman olduqlarını açıqlayırlar.

Xəyanətin doğruluğunu yoxlama təşəbbüsü

Bəni-Qureyzə yurdunda bunlar baş verərkən Allah Rəsulu (s.ə.s.) əshabı ilə birlikdə xəndəyin bəri tərəfində mövqe tutub Məkkə ordusunu gözləyirdi. Xəyanət xəbərini ilk eşidən Hz. Ömər  olur. Birbaşa Allah Rəsulunun hüzuruna gəlir və məsələdən Onu da xəbərdar edir. Allah Rəsulu (s.ə.s.) kədərlənir. Hadisənin təfərrüatını öyrənmək üçün Sad ibn Ubadə, Sad ibn Muaz, Abdullah ibn Rəvaha, Havvat ibn Cübeyr və Üseyd ibn Hudayrdan ibarət bir heyəti Bəni-Qureyzə yurduna göndərir. Heyətə bu təlimatı verir:

– Gedin, bu qövm haqqında bizə çatan xəbərlərin doğru olub-olmadığına bir baxın. Əgər deyilənlər doğrudursa, bu xəbəri gətirərkən ancaq mənim anlaya biləcəyim şəkildə ehmallı bir yolla bildirin ki, insanların qəlbinə qorxu düşməsin. Əgər onlar bizim aramızda olan sazişə sadiqdirlərsə, o zaman bunu açıq deyərsiniz.

 Görünür, Allah Rəsulu bu xəyanətin silah-sursat baxımından zəif imkanlara malik olsa da, mənəvi baxımından yüksək səviyyədə olan əshabı arasında eşidilməsini arzu etmir və beləliklə, cəbhədəkiləri mənfi təsirlərdən uzaq saxlamaq istəyirdi.

Tapşırığı alan heyət yola çıxıb özünü Bəni-Qureyzə yurduna çatdırır. Deyilənlər doğru idi. Bəni-Qureyzə nəinki mqaviləni pozmuş, hətta Əhzab ordusuna maddi yardım da göstərirdi: bazarlarını onların düşərgələrinə daşıyır, bu yolla Əhzab ordusunun ərzaq ehtiyaclarını ödəyirdi. Eyni zamanda, onları at, dəvə və başqa döyüş vasitələri ilə təmin edir, Məkkə ordusunun çatışmazlıqlarını tamamlamağa çalışırdı.

Səhabələr Bəni-Qureyzəyə aralarındakı sazişi xatırladaraq onları işlər qızışıb yolundan çıxmamış əvvəlki vəziyyətə qayıtmağa və Huyeyy ibn Ahtabın sözünə qulaq asmamağa çağırır, müsəlmanlarla döyüşməmək barəsində Allahın adına söz vermələrini istəyirdilər. Amma onlar qərarlarını çoxdan vermiş, geri addım atmaq niyyətində deyildilər. Qəti şəkildə:

– Keçmişə əsla dönəməyəcəyik. Rəsulullahı da tanımırıq! Çarığımın bu bağını açıb atdığım kimi, o müqaviləni da pozdum və kəsib atdım. Bundan sonra Onunla aramızda heç bir saziş yoxdur, – deyir Kab ibn Əsəd.