Yeni hücum və Xəndək

Əfv edilən əsirlərin aqibəti

Sad İbn Muazın verdiyi hökm, əlbəttə, Bəni-Qureyzənin  hamısına şamil olunmurdu. Çünki o gün Bəni-Qureyzədən Atiyyətül-Qurazi və Rifaə ibn Şəmval^[30] kimi gənclərlə Amr ibn Suda, İbn Sayənin oğulları Saləbə və Üseyd, onların əmisi oğlu Əsəd ibn Ubeyd kimi sağlam düşüncəli insanlara eyni hökm tətbiq edilməyəcək, onlar əfv olunacaqdı.

Zebir ibn Bata Buas döyüşü zamanı Sabit ibn Qeys ibn Şəmmasa böyük bir yaxşılıq etmişdi. Vəfalı Hz. Sabit vaxt itirmədən özünü əsirlər olan yerə çatdırır və Zebiri tapır.

– Ya Əba Abdirrahman! Məni tanıdınmı? – deyə ondan soruşur.

– Heç səni tanımaya bilərəmmi? – cavabını verir Zebir.

– Sənin üstümdə haqqın var. Mənə böyük yaxşılıq etmişdin. İndi isə bu yaxşılığın əvəzini ödəməyə imkanım var! – deyir Hz. Sabit.

Bir ümid günəşi doğur ölümə məhkum olmuş zülmət dünyasına. Könlü-gözü açılır, içini sürur hissi bürüyür:

– Şübhəsiz ki, kərim (izzətli, şərəfli, əziz) insan özü kimi kərəmli şəxsi kərəmindən məhrum etməz. Mənim sənə ən çox möhtac olduğum gün də elə bu gündür!

Zebirin ondan kərəm dilədiyini görən Hz. Sabit cəld özünü Allah Rəsulunun hüzuruna çatdırır:

– Ya Rəsulullah, – deyir, – mənim Zebirə Buas günündən bəri bir yaxşılıq borcum vardır, o gün əlimdən tutmuş, məni xilas etmişdi! Bu yaxşılığı Sənin hüzurunda dilə gətirib Zebiri mənə görə bağışlamağını istəyirəm!

Vəfaya vəfalı olmaq gözəl bir fitrətdir və Allah Rəsulu Hz. Sabitə:

– O, sənindir, – buyurur.

Bundan sonra Hz.Sabit həyəcan içində məsələni ona danışır. Ancaq Zebirin üzü gülmür:

– Nə malı, nə mülkü, nə də ailəsi olan yaşlı bir adam üçün bundan sonra Yəsribdə yaşamağın nə mənası var? – deyir.

Hz. Sabit də çaşıb qalır. Adamın özünün qurtulmağı bəs deyilmiş kimi, hələ üstəlik ailəsi ilə malını və mülkünü də geri istəyirdi. Qəribə bir vəziyyət yaranmışdı, amma artıq bu işə addım atmışdı.  Gedəcək və Rəsulullahdan Zebirin  ailəsi ilə mal-mülkünü də istəyəcəkdi.

– Ya Rəsulullah, – deyir, – onun ailəsi ilə mal və mülkünü də mənə bağışla!

– Onlar da sənin olsun, – buyurur Allah Rəsulu.

Hz. Sabit artıq Zebirin ailəsi ilə birlikdə mal və mülkünü də qurtarır:

– Rəsululah sənin uşaqlarını, ailəni və mallarını da mənə bağışladı, – deyə ona müjdə verir.

Ancaq Zebirin üzündə sevinc işartısı görünmür:

– Ey Sabit, – deyə sözə başlayır, – həqiqətən, sənə etdiyim yaxşılığın əvəzini ödədin! Ancaq ey Sabit! Üzü Çin güzgüsü kimi parlayan və gənc qızların da heyran olduğu Kab ibn Əsədin başına nə iş gəldi?

– Öldürüldü, – cavabını verir Hz.Sabit.

Onsuz da sualın cavabını bilirdi. Görünür, başqa nəsə demək istəyirdi. Bu dəfə də Bəni-Kab və Bəni-Amrı nəzərdə tutaraq:

– Yaxşı, o iki məşhur insan necə oldu? – deyə soruşur.

Hz. Sabit:

– Onlar da öldürüldü, – cavabını verir.

Zebir:

– Ey Sabit! Onların olmadığı yerdə yaşamağın nə mənası var? Mən də onlar gedən yerə gedər və orada onlarla əbədi qalaram! Mənim buna ehtiyacım yoxdur. Ancaq ey Sabit, uşağımla xanımıma gedib bir bax. Çünki onlar ölümdən çox qorxmuşdular. Adamına de ki, onları sərbəst buraxsın və mallarını da onlara qaytarsın!

 Hz. Sabit də dərin düşüncələrə dalır. Əlindən tutmaq istədiyi Zebir özünü qəribə aparırdı. Hüzura gələrək məsələdən Rəsulullahı agah edir və Allah Rəsulu da Zebirin uşağı ilə xanımını azadlığa buraxıb silahından başqa bütün mallarını qaytarır.

Zebirin bu xahişi də yerinə yetirilmişdi. İndi növbə onun son istəyinə çatır. Özünün öldürülməsini istəyir:

– Ey Sabit! Aramızdakı xətir hörmətə görə səndən xahiş edirəm ki, məni qövmümün yanına tez göndər. Dostlarımla qovuşmağa o qədər tələsirəm ki, bir an belə səbir etməyə hövsələm çatmır.

Belə də iş olar?! Adamı qurtarmaq üçün əlindən gələni etmiş, buna nail olmuşdu, amma o, özünün öldürülməsini istəyirdi. Buna görə də:

– Mən səni öldürə bilmərəm, – deyə etiraz edir.

Ancaq Zebir ölümdən başqa bir şey düşünmürdü:

– Fərqi yoxdur, məni kim öldürəcək!

Qadın və uşaqlardan ibarət minə yaxın əsir var idi. Əvvəlcə müəyyən müddət təyin olunur və həmin müddət ərzində can haqqını gətirənin sorğu-sualsız azad ediləcəyi elan edilir. Əbuş-Şahm kimi varlı yahudilər irəli durub öz yaxınlarını əsarətdən qurtarır.^[31]

 Rəsulullah onları (əsirləri) beş hissəyə ayırır. Ayə ilə təsbit edilən beşdə birini özünə ayırdıqdan sonra qalanları səhabələr arasında bölüşdürür. Öz payına düşənləri də azad edir, ya da bir başqasına hədiyyə verir. Bu əsnada xidmət göstərmələri üçün bəzi səhabələrinə də verir.^[32]

Bu zaman əshabına bəzi tapşırıqlar verir. Əsir belə olsa, insanlarla yaxşı rəftar edilməsinin və əsirləri satışa çıxararkən uşaqların analarından ayrılmamasının vacibliyini bildirir. Buna görə də:

– Uşaq həddi-büluğa çatana qədər anasından ayrıla bilməz! – buyurur. Əshab:

– Həddi-büluğ nədir, ya Rəsulullah? – deyə soruşanda Allah Rəsulu:

– Həddi-büluğ qız uşaqlarının "heyz" görməsi, oğlan uşaqlarının isə "ihtilam" olmasıdır, – buyurur.

 Uşaqlı qadınlar yəhudi və ya müşriklərə satıldığı halda, az yaşlı anasız uşaqların ancaq möminlərə satışına icazə verilirdi.

O gün Hz. Osman ilə Abdurrahman ibn Avf bir çox Bəni-Qureyzə əsirini müştərək satın almış və bölüşmüşdülər.^[33]

Reyhanə binti Zeyd

Əsirlər arasında Zeyd ibn Amrın qızı Reyhanə də var idi; bir bəni-qureyzəli ilə ailə qurmuşdu. Əsirlərin bölüşdürülməsi zamanı o, Rəsulullahın (s.ə.s.) payına düşür. Ancaq Rəsulullah (s.ə.s.) əvvəlcə onu İslama dəvət edir. Qız bunu qəbul etmir və yəhudilikdən başqa bir yol tanımadığını bildirir. Allah Rəsulu (s.ə.s.) kədərlənir, Reyhanə ayağına qədər gələn fürsəti əldən vermək üzrə idi. Bu vaxt İbn Sayəni çağırtdırır. Hüzuruna gəlincə ona Reyhanə barəsində danışır: müsəlman olmasını istəyir. İbn Sayə məsələni anlayır:

– Anam atam Sənə fəda olsun, o, Müsəlmanmı olacaq? – deyə təəccübünü bildirir. Bununla o, Rəsulullahın özünü üzməməsini və Reyhanənin mütləq müsəlman olacağını demək istəyirdi.  Daha sonra vaxt itirmədən əsirlərin arasına gəlib Reyhanəni tapır və ona deyir:

– Sən qövmünün yolu ilə getmə. Görmürsənmi, Huyeyy ibn Ahtab onların başına nələr gətirdi? Ən yaxşısı, sən gəl müsəlman ol, görmürsənmi ki, sənə Allah Rəsulunun payına düşmək kimi bir bəxtiyarlıq nəsib olub.

Qəlblər Allahın əlindədir və Reyhanə ibn Sayənin dəvətini qəbul edir. Rəsulullahın təlqinindən sonra yaxşı-yaxşı düşünmüş, müsəlman olmaq üçün kiçik bir qığılcıma bənd idi o. İbn Sayə müjdəli xəbəri gətirəndə Allah Rəsulu əshabı arasında idi. Ayaq səslərinin Ona tərəf irəlilədiyini hiss edincə:

– Bu ayaq səsləri İbn Sayənindir. Mənə Reyhanənin müsəlman olması xəbərini gətirir, –buyurur.

Həqiqətən də, belə idi. Hüzura gələn İbn Sayə:

– Ya Rəsulullah, – deyə sözə başlayır, – Reyhanə müsəlman oldu!

Dünyalar Onun olmuşdu. Çünki bir insan da qəlbini açmış, Allahın ucalığını tanımağa başlamışdı.

Qənimətlərin bölüşdürülməsi

Bəni-Qureyzə yurdundan bir çox qənimət əldə edilmişdi və bunlar üç minlik əshab arasında bölüşdürüləcəkdi. Qənimətlərin hamısı bir yerə yığıb beş yerə böldükdən sonra hər hissənin üstünə bir ox qoyurlar. Oxlardan birinə "Allah üçün" yazılmışdı. Həmin beşdə bir hissə bir kənara ayrılır. Bunların hamısı Allah Rəsulunun ixtiyarında idi. Rəsulullah (sallallahu əleyhi və səlləm) Allah üçün ayrılan beşdə bir hissəni Mahmiyyə ibn Cəzə təhvil verdikdən sonra yerdə qalan hissələrin bölüşdürülməsi işinə başlanılır.

Süvariyə atına görə iki pay bölünürdü. Sadəcə üç atın hər birinə bir hissə müəyyən edilmişdi. Atlılarla piyadalar hamısı bir yerdə üç min yetmiş iki nəfər idi. Nübatənin yuvarladığı daş  səbəbindən şəhid olan Xallad ibn Süveyd və o gün vəfat edən Əbu Sinan ibn Mihsana da pay ayrılır.

O gün döyüşə qatıldığı halda, Rəsulullah Safiyyə binti Abdilmuttalib, Ümmü Ümarə Nəsibə, Ümmü Səlit, Ümmül-Ala əl-Ənsariyyə, Sümeyra binti Qeys, Ümmü Sad ibn Muaz və Kəbşə binti Rafi kimi xanım səhabələrə qənimət mallarından pay əvəzinə hədiyyə verir.

Sad ibn Muazın vəfatı

Sad ibn Muaz uzun boylu, iri cüssəli, ağ bənizli, gözəl üzlü, gözəl gözlü və gözəl saqqallı bir insan idi. Yaralanmağından bir ay keçmişdi ki, yarası yenidən açılmış, qan itirməyə başlamışdı. Bu müddətdə Allah Rəsulu (s.ə.s.) Hz.Əbu Bəkir və Hz.Ömər kimi səhabələri ilə onu ziyarətə gəlmişdi. Bütün əlamətlər Hz.Sadın ömrünün sona yaxınlaşdığını göstərirdi. Allah Rəsulu (s.ə.s.) əvvəlcə yanına yaxınlaşır, Hz.Sadın başını mübarək dizlərinin üstünə qoyur. Bu zaman yaranın qanı Rəsulullahın üstünə sıçrayır. Əvvəlcə mübarək əllərini açır və:

– Allahım,  – deyir, – Sad  Sənin Rəsulunu təsdiq edib yolunda cihad etdi. Bu yolda vəzifəsini layiqincə yerinə yetirdi. Ruhlarını asanlıqla alıb dərgahına apardığın qulların kimi onun da ruhunu asanlıqla al.

Allahın Rəsulu əshabı üçün dua edir. Peyğəmbər şəhadətinə şahid olan Hz.Sad göz qapaqlarını aralayıb Rəsulullaha baxır:

– Allahın salamı Sənin üzərinə olsun, ya Rəsulullah, – deyir.

– Mən Sənin Rəsulullah olduğuna qəlbən şəhadət edirəm!

Hz. Sadın vəfat etdiyi gecənin səhəri Cəbrail gəlir. Başında qar kimi ağ ipəkdən sarıq vardı.

– Ya Nəbiyullah! – deyir, – bu gecə kimin qarşısında səma qapıları açıldı, ərş yerindən oynadı?

Söz Sultanı anlamışdı. Allah Rəsulu Cəbrailin sözlərini eşitcək birbaşa Sad ibn Muazın evinə doğru yürüyür. O qədər sürətlə gedirdi ki, Onunla gəlmək istəyən əshabı geridə qalır, çata bilmirdi:

– Ya Rəsulullah! – deyə arxadan səslənirlər, – dizlərimiz yerindən qopdu! Bu tələsməyinin səbəbi nədir?

– Hanzalanı yumağa gecikdiyimiz kimi, Sad üçün də gecikib onu da mələklərin yumasından narahat oldum, – deyir Allah Rəsulu.

Nəhayət, evə çatırlar, təxmin edildiyi kimi idi. Sad ibn Muaz əbədi aləmə köçmüş, otağını da mələklər doldurmuşdu. Allah Rəsulu əvvəlcə Hz.Sadın anasına təsəlli verir. Vücudunu yuyub çiyinlərə qaldırırlar. Allah Rəsulu Hz.Sadı bir müddət çiynində daşıyır. Daha sonra bu işi əshabına həvalə edib cənazənin önündə yeriməyə başlayır. Onun tabutuna çiyin verənlər heyrət edirdilər; Hz.Sadın bədəni quş kimi yüngül idi:

– Ya Rəsulullah, – deyirlər, – mərhum irəli cüssəli idi, amma biz belə yüngül cənazə daşımamışdıq. Görəsən, Bəni-Qureyzə haqqında verdiyi hökmə görə belə yüngül oldu?

– Xeyr, – buyurur Allah Rəsulu, – varlığım qüdrət əlində olan Allaha and olsun ki, onu mələklər aparır!

Cənazə namazını Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və səlləm) özü qıldırır. Az qala bütün Mədinə Baqi qəbristanlığına yığılmış, məzarı qazılarkən də başında gözləyirdi. Hz. Sadın vücudu qəbrə qoyulanda Allah Rəsulunun rəngi solmuşdu:

– Sübhanallah, – deyir və üç dəfə təkrarlayır.