Yeni hücum və Xəndək

Plan qurmaqda mahir idilər. Qısa vaxtda Bəni-Süleymə yurduna da gedib onları da razı sala bilirlər. Beləliklə, növbə ilə bütün ərəb qəbilələrini gəzirlər. Razılaşdıqları hər qəbiləyə tarix verir və o zamanadək hazır olmalarını istəyirlər. Demək olar ki, bütün qəbilələri Allah Rəsulu və möminlərə qarşı döyüşməyə razı salırlar. Buna görə də Xəndək döyüşünə bir tərəfin qəbilələrdən yığılma ordu olmasına görə eyni zamanda "Əhzab" da deyiləcəkdi.

Beləcə vaxt gəlib çatır. Təqvim beşinci ilin şəvval ayını göstərirdi. Darun-Nədvə adlı müşavirə məclislərində bayraq bağlayıb Osman ibn Talhaya verirlər. Artıq hər şey hazır idi və Əbu Sufyanın başçılığı ilə dörd min nəfərlik Məkkə ordusu Mədinəyə doğru hərəkətə başlayır. Ordu içində üç yüz at və min beş yüz dəvə var idi.

Bunu eşidən qəbilələr də hərəkətə keçir və axın-axın Əbu Sufyan ordusuna qatılmağa başlayır. Bəni-Süleym yeddi yüz, Bəni-Fəzara min, Əşca qəbiləsi dörd yüz, Bəni-Mürrə də dörd yüz nəfərlik bir dəstə ilə Əbu Sufyanın Mədinə istiqamətində yürüş edən ordusuna qoşulur. Çox keçmədən Məkkə ordusunun sayı on minə çatır. Bu isə demək olar, Mədinənin qadınlı-uşaqlı, xəstəli-qocalı bütün əhalisinə bərabər idi.

Yenə də gəlirdilər, əməllərini, ömürlərini şərə həsr etmiş bu insanların ağıllanmaq niyyəti yox idi. Mədinənin onlara nə ziyanı dəymişdi ki? Ancaq küfrün məntiqi yox! Öldürməyi qarşılarına məqsəd qoymuş, beyinləri də kin və nifrətin əsiri olmuşdu. Öz xarakterlərinə uyğun hərəkət edirdilər.

 Təhlükənin görülməsi və əshabla müşavirə

Bir yandan da Allah Rəsulu (s.ə.s.) Məkkəyə gedən yəhudilərin qəbilə-qəbilə gəzib insanları müsəlmanların əleyhinə təhrik etməsini yaxından izləyirdi. Onun kəşfiyyatı Məkkədəki hər bir hərəkət haqqında məlumat alır, O da addımlarını bu məlumatlara görə atırdı.

Hələ Əbu Sufyan Məkkədən çıxmamışdan dörd gün qabaq onun yola çıxacağı xəbərini alır və məsələni əshabı ilə müzakirə edir. Rəsulullah nə qədər döyüşmək istəməsə də, Qureyş toplanıb gəlirdi, bu müsibətin qarşısını almaq üçün bir yol tapmaq lazım idi.

Hansı strategiyanın seçilməsini təkrar-təkrar əsahabından soruşur. Mədinədə qalıb düşməni küçələrə dağıdıb zəiflətməkmi, yoxsa şəhərdən çıxıb üz-üzə çarpışmaqla düşmənin qarşısını almaq? Hansının daha uyğun olacağını soruşur onlardan. Uhud öncəsi məşvərəti unutmamışdı əshab, buna görə məsələyə ehtiyatla yanaşır.

Hər kəs öz fikrini söyləyir. Təkliflərin hamısı riskli idi. Nəhayət, məclisdə Səlmani-Farisinin səsi eşidilir:

– Ya Rəsulullah, – deyir, – Fars torpaqlarında biz süvari basqını təhlükəsi ilə üz-üzə qalanda ətrafımıza xəndək qazar və beləcə qorunardıq.

Allah Rəsulu elə bunu gözləyirdi. Təklif əshabın da xoşuna gəlir və müzakirədən sonra qəbul edilir.

Qərar verilmişdi, amma məsələnin ciddiyəti yaxşı dərk edilməsə, istənilən nəticəni almaq olmazdı. Bunun üçün Allah Rəsulu buyurur ki, işə səbirlə, təqva ilə yanaşsalar, qələbə onların olacaq. İndi növbə Mədinəni qorumaq üçün xəndəyin qazılmasına gəlmişdi. Zarafat deyildi, Məkkə ətrafındakı bütün qəbilələrlə birləşib Mədinənin üstünə  gəlirdi.

Peyğəmbərimiz əshabı ilə Sel dağının ətəyinə gəlir və çadır yerini müəyyənləşdirir. Mədinənin ətrafı dağlarla əhatəli olduğu üçün düşmən ancaq şimal tərəfdən gələ bilərdi və xəndək də burada qazılacaqdı. Əvvəlcə Şeyxeyn qalalarından Məzada qədər olan bölgəyə bir xətt çəkilir. Sel dağı arxa dayaq hesab olunur. Daha sonra Məzaddan başlayaraq Zübab və Raticə qədər olan məkan əshab arasında bölüşdürülür. Səhabələr on  nəfərlik dəstəlara bölünür və qazmaq üçün hər kəsə qırx zira (Dirsəkdən orta barmaq ucuna qədər olan uzunluq ölçüsü, arşın: 75-90 sm.) məsafə düşür. Kiçik dəstəlar da öz aralarında əlaqəli çalışacaqdı. Belə ki, bölgüdə mühacirlərə Ratic ilə Zübabın, ənsara da Zübab ilə Əbu Ubeydə dağının arası düşmüşdü.

Ənsar ilə mühacir Səlmani Farisi məsələsində razılığa gələ bilmirdilər, hər ikisi də:

– Səlman bizdəndir, – deyib qazma işində onlara kömək etməsini istəyirdi. Çünki o, qolu qüvvətli adam idi. Vəziyyəti anlayan Allah Rəsulu (s.ə.s.):

– Səlman Əhli-Beytdəndir, – deyərək məsələni xoşluqla həll edir.

Zamanla yarışırdılar; hər kəs öz payına düşən yeri qazacaq və Məkkə ordusu gəlmədən iş bitəcəkdi. Vaxt itirmədən qazma işinə başlayırlar, Rəsulullah da həmin gün işə qoşulur. Kürəyində torpaq daşıyır. Üst-başı toz-torpaq içində idi. Hətta əmanət olaraq Bəni-Qureyzə yəhudilərindən külüng, kürək və digər qazma alətləri də alır.

 Bəzi insanlar o gün də uzaq gəzirlər. İnandırıcı olmasa da, işdən boyun qaçırmaq üçün cürbəcür bəhanələr uydururlar. Bu da bir həqiqət idi ki, əshab, onsuz da bu adamları heç sayır və bu cür xeyirli bir işə əl atmalarını da gözləmirdi. Onların aradan çıxmaları da gözdən qaçmayacaq və qiyamətə qədər oxunan bir ayə olaraq Allah Rəsuluna bildiriləcəkdi.^[1]

Onlar aradan çıxmaqda olsun, hələ yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlar gəlib Allah Rəsulu ilə birlikdə xəndək qazma işinə can qoyurdular.^[2]

Şəxsən xəndək qazan, torpaq daşıyan Allah Rəsulu (s.ə.s.) yeri gəldikdə səhabələrə süd paylayır, zaman-zaman da onların əhvali-ruhiyyəsini yüksəltmək üçün uca səslə səci (qafiyəli nəsr) deyirdi. Allah Rəsulu xəndək qazan Cuayl ibn Süraqanın şeirini oxuyan əshaba qoşulur, əvvəlcə Cuaylın adını Amr ilə dəyişdirir və ardınca da əshab deyəndə ki:

 Bundan sonra Cuaylı dəyişdirdi Amr ilə,

 Bu gün o, aşiqlər üçün yeganə dəstəkdir!

 Rəsulullah da: "Yeganə dəstəkdir," – deyə rədif tuturdu.

Sanki, onların üstlərinə on minlik ordu gəlmirdi, nəşə ilə qazma işlərinə davam edirdilər. Bir ara dayanıb əshabının ürəkdən işləməsini seyr edən Allah Rəsulu kövrələrək:

– Allahım! Axirət yurdundan başqa yaşanılacaq məkan yoxdur. Sən ənsar və mühacirini əfvinlə bağışla, – deyə dua edir. İşə o qədər bağlanmışdılar ki, yorulmaq nədir, bilmirdilər. Bir tərəfdən də:

– Biz həyatda olduğumuz müddətcə cihad sözu verib Məhəmmədə beyət etmişik, – deyir, əsas qayənin zərrə qədər dəyişmədiyini dilə gətirirdilər.

Var gücləri ilə işləyirdilər, amma xəndək bir neçə günə qazılana oxşamırdı. Artıq ərzaqları da tükənirdi; əsasən, arpa ununu yağla qarışdırır və qarınlarını doydurmaq üçün qırtlaqda ilişib qalan bu qarışığı yeyirdilər. Bütün bunlara baxmayaraq, hallarından şikayətçi deyildilər və böyük bir həvəslə yer qazırdılar. Sanki, bu əzmkarlıqla göstərirdilər ki, uğur qazanmaq üçün hər zaman imkanların mükəmməl olmasını gözləmək gərəkmir.

Ürəklər bir döyünürdü. Başda Rəsulullah işə elə girişmişdilər ki, hətta zəruri ehtiyaclarını ödəmək üçün də Ondan (s.ə.s.) izin istəyir, ehtiyaclarını ödədikdən sonra da gəlib can-başla işə qoşulurdular.

Sabah namazı ilə başladıqları qazma işini axşam vaxtına kimi davam etdirir və gecələr istirahət etmək üçün evlərinə gedirdilər. Hər şeydən göründüyü kimi, xəndək qazılıb qurtarana qədər Mədinə hər gün səhər və axşam Sel dağı ətrafına gedib gəlirdi.

Hər günün sevinci əvvəlkindən daha fərqli idi. Tərənnüm etdikləri ifadələri hər dəfə dəyişdirir və dəyişdirdikcə də ayrı bir həvəslə külüng və kürəklərə sarılırdılar. Mübarək alınlarından puçur-puçur axan təri silir, İbn Rəvahanın bu şeirini tərənnüm edirdilər:

Allaha and olsun ki, əgər O olmasa idi, biz nə hidayətlə şərəflənə bilər, nə tasadduqdan (sədəqə vermək) xəbərdar olar, nə də namaz qıla bilərdik.

Allahım! Sən üzərimizə mənəvi rahatlıq (səkinə) endir, düşmənlə qarşılaşarkən ayaqlarımızı möhkəm, sabit et və onları büdrətmə...

Müşriklər birləşib azğınlıqla üzərimizə gəlir. Əgər bununla bir fitnə çıxarmağı düşünürlərsə, qarşılarında bizi görəcəklər....

Bunları söylədikdən sonra səslərini də yüksəldir:

– Qarşılarında bizi görəcəklər, – cümləsini təkrarlayırdılar.