Ümrə səfəri və Hudeybiyyə

Qarşılıqlı sülh axtarışları  

Hz.Osman Məkkədə insanlara baş çəkərkən Allah Rəsulu və əshabı böyük səbirsizlik və əndişə ilə onu gözləyirdi. Qureyşə meydan oxusa da, bu qədər təcrübədən sonra yeni bir döyüşə hazırlıqsız girməyi ağlına gətirmirdi. Buna görə də baş verənlər onları nə qədər çilədən çıxarsa da, yanlışlığa yol verməkdən çəkinirdilər. Hər hadisəni dəyərləndirir və konkret nəticə əldə etməyə çalışırdılar.

Bu yandan da səhabələr elçi kimi gedən Hz. Osmana görə narahat olmağa başlamışdı, bəziləri:

– Osman getdi, Beytullaha çatıb təvafını da etmişdir, – deyincə Allah Rəsulu (s.ə.s.) onlara dönüb:

– Biz burada gözləyərkən Mən onun Beytullahı təvaf edəcəyini sanmıram, – buyurur.

– Oraya getmişkən buna nə əngəl ola bilər ki? – deyə əshab soruşur. Dostunu yaxşı tanıyan Allah Rəsulu (s.ə.s.):

– Bu, Mənin zənnimdir, belə vəziyyətdə bir il də orada qalsa, yenə biz təvaf etmədən o, Kəbəni təvaf etməz, – deyir.

Belə gərgin şəraitdə Allah Rəsulu gecələr səhabələrin keşik çəkməsini istəyir və Əvs ibn Havli, Abbad ibn Bişrlə Məhəmməd ibn Məsləmə növbə ilə bu vəzifəni icra etməyə başlayır. Allah Rəsulunun (s.ə.s.) bu tədbirinin nə qədər vacib olduğunu çox keçmədən hamı görür. Çünki Məhəmməd ibn Məsləmənin keşikdə olduğu vaxt Miqrəz ibn Hafsın başçılığı ilə əlliyə yaxın qureyşli gəlib, əshabın olduğu yerdə dövrə vurur. Belə ki, Qureyş  bu dəstəni möminlərə təzyiq göstərmək və fürsət tapıb qəfil bir həmlə ilə onlara böyük bir zərər vermək üçün göndərmişdi.

Məsələni anlayan Məhəmməd ibn Məsləmə dərhal hərəkətə keçir və Qureyşin adamlarını əsir alır. Təkcə Miqrəz qaça bilir. Adamları götürüb Allah Rəsulunun hüzuruna gətirərkən Miqrəz də Məkkəyə gedib Qureyşi vəziyyətdən xəbərdar edir.

Digər tərəfdən Kürz ibn Cabir, Abdullah ibn Süheyl, Abdullah ibn Hüzafə, Ümeyr ibn Vəhb, Əbu Rum ibn Ümeyr, Hişam ibn As, Əbu Xatib  ibn Amr, Abdullah ibn Əbu Ümeyyə, Əyyaş ibn Əbi Rəbiə və Xatib ibn Əbu Bəltəa kimi səhabələr Allah Rəsulunun hüzuruna gələrək gizlicə Kəbəyə getmək istədiklərini bildirir və Rəsulullah da onların israrlı xahişlərini görüb icazə verir. Ancaq Qureyş adı çəkilən səhabələri Məkkədə görən kimi əsir alır.

Və  Məhəmməd ibn Məsləmənin də onların adamlarını əsir aldığını öyrənincə ortalıq daha da gərginləşir. Tezliklə bir dəstə qureyşli Hudeybiyyəyə gələrək möminlərin üstünə daş və ox yağdırmağa başlayır. Əshab daima hazır vəziyyətdə gözləyirdi. Bu qarışıqlıqda qureyşlilərdən on iki atlı da əsir alınır, hündür bir yerə çıxan səhabə İbn Zənim isə oxa tuş gəlib şəhid olur.

Hər iki tərəfin döyüşmək niyyəti olmadığı halda, müharibə artıq qapını döyürdü. Belə bir vəziyyətdə kiçik bir qığılcım qarşısıalınmaz yanğınlar törədə bilərdi. Buna görə də Qureyş oturub yeni gərginləşən vəziyyəti analiz etməyə başlayır. Nəticə olaraq Süheyl ibn Amr, Hüveytib ibn Abdiluzza və Miqrəz ibn Hafsı Allah Rəsuluna elçi göndərmək qərarına gəlirlər. Onlar gələcək və gərginləşən ab-havanı düzəltməyə çalışacaqdılar.

Uzaqdan Süheylin gəlişini görən Allah Rəsulu  (sallallahu əleyhi və səlləm) əshabına dönür və:

– İşiniz asanlaşdı, – buyurur. Adının mənasını xeyrə yozmuşdu, çünki süheyl "asan" deməkdi. Elə bu zaman Qureyşin elçiləri gəlib çıxır və Allah Rəsuluna yaxınlaşan Süheyl ibn Amr:

– Ya Məhəmməd, – deyə səslənir. Səsindəki tərəddüd Qureyşin əhvali-ruhiyyəsini əks etdirirdi. Hiss olunurdu ki, Qureyş də razılaşma tərəfdarıdır. İndi daha şərait əlverişli görünürdü. Süheyl davam edir:

– İstər adamlarının əsir alınması, istərsə də Səninlə döyüşə təşəbbüs edənlərin özbaşanlığı bizim fəaliyyətimiz deyil. Çünki belə bir şeyin olacağını bilmirdik və öyrənən kimi də bunları xoş qarşılamayıb baş verənlərin doğru olmadığını söylədik. Bütün bunlar içimizdəki ağılsızların əməlləridir. Sən ilk olaraq əvvəl və sonra əsir aldığın adamlarımızı azad edib bizə təslim et!

Süheyli dinləyən Allah Rəsulu:

– Siz Mənim əshabımı buraxmadıqca mən də sizin adamlarınızı təhvil verəsi deyiləm, – buyurur. Bu da təbii idi. Üstəlik Kəbəyə gedən və orada əsir alınan səhabələr Qureyşin adamları kimi özbaşınalıq etməmişdi. Buna görə də:

– Həqiqətən də, insaflı davrandın, – deyirlər.

Daha sonra Süheyl ibn Amr və onunla gələn heyət Şüyeym ibn Abdimanafı əsir götürülmüş on səhabənin azad edilməsi tapışırığı ilə Qureyşin yanına göndərir. Sülh üçün yeni ümid doğmuşdu. Allah Rəsulu da (s.ə.s) əshabına qureyşli əsirləri azad etməyi tapşırır.

Deyilənlərə əməl olunur, Qureyşin adamları da azad edilir. Ancaq Hz.Osman və on səhabənin yola düşüb gələrkən şəhid edilməsi xəbəri hər şeyi bir anda dəyişir. İndi yeni vəziyyət meydana gəlmişdi, addımlar ona görə atılmalı idi.